Matryca leksykalno-składniowa powieści kryminalnej – scena zbrodni
Małgorzata Niziołek (UP)
W swoim wystąpieniu przedstawię założenie, że powieść w trzonie składa się z określonego zasobu słów występujących w konstrukcjach, które stanowią osnowę dzieła i powtarzają się w różnych wariantach w każdej powieści. Tworzą one szkielet/schemat tego gatunku odpowiedzialny za jego rozpoznawalność.
Nasze doświadczenie badawcze (oparte na polsko-francuskim korpusie powieści kryminalnych) pozwala sądzić, ze współczesne technologie i związane z nimi metodologie opisu języka pozwolą dotrzeć do struktury powieści kryminalnej właśnie poprzez analizę języka: doboru leksykalnego, wyboru konstrukcji leksykalno-składniowych, sekwencji tych struktur w określonym składniku tematycznym itp. Każdą powieść kryminalną da się podzielić tematycznie na sceny normatywne, niezbędne i dające się wyodrębnić za pomocą słów-kluczy.
Słowa te tworzą sekwencje pojęć koniecznych, dzięki którym dany fragment tekstu identyfikujemy jako opis sceny zbrodni. Zarazem tworzą one “motyw semantyczny”, który jednak w tekście przybiera różne postaci, np. ciało może zostać opisane za pomocą szczegółowego opisu jego części, ich stanu, ułożenia itp. (np. “Dziewczynka miała zamknięte oczy i zsiniałe wargi. Jej twarz nie była zmasakrowana, ale już stężała. Usta rozchyliły się w nienaturalny grymas, przywodząc na myśl upiorny uśmiech. Mimo widocznych plam opadowych bez trudu można było ją rozpoznać, choć ciało w niczym nie przypominało słodkiej dziewczynki z plakatów poszukiwawczych. Głowa była lekko zwrócona na bok, ręce nienaturalnie splecione …” (K. Bonda, Florystka, 2015: 217))
Upraszczając, przeniesienie ciężaru powieści na jedno z współobecnych pojęć daje warianty powieści znane np. jako powieść psychologiczna (rozwinięty motyw postaci), detektywistyczna (śledztwo) czy thriller (zbrodnia). Nieobecność niektórych motywów lub zakłócenie linearności uruchamia u czytelnika proces inferencji, czyli odtworzenia schematu semantycznego powieści.
Nagrane wystąpienie można zobaczyć poniżej oraz na naszym kanale na YouTube.